پویایی فقه قرآنی (۱)

چگونگی حیات فقه قرآنی در بستر متحوّل زمان به همراه عناصر و زمینه های آن مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. فقه مبتنی بر تشریعات قرآنی از پویایی ویژه ای برخوردار است. نویسنده با بیان دو نوع انگیزه برای طرح بحث جاودانگی و عدم جاودانگی قوانین شریعت، به بررسی سه دیدگاه در مورد عوامل جاودانگی شریعت پرداخته که عبارتند از: 1 - تغییر پذیری احکام بر اساس تغییر موضوعات، 2 - نقش اجتهاد و 3 - پویایی ذهن و شناخت فقیه. سپس با نقد هر سه دیدگاه بر این نظریه تکیه می کند که در پویایی فقه دو عامل دخالت دارد یکی پویایی ذهن فقیه و دیگر قابلیت قوانین شریعت. در ادامه به عوامل اثر گذار بر ایجاد قابلیّت در قوانین اشاره کرده و از عناصری چون فراگیری مفهومی، تحقق پذیری قیدها، تکیه بر عرف و جمعیت عقل نام می برد سپس با اثبات وجود این عناصر در تشریعات قرآنی نتیجه می گیرد که تشریعات قرآنی، استعداد فراوانی برای همراهی باحرکت زمان و پدیده های نورا داراست. از آنجا که برخی عوامل یاد شده به مسأله پیوند روایات با آیات ارتباط پیدا می کند بخش دیگر مقاله به این موضوع پرداخته و روایات را نسبت به آیات به سه دسته تأسیس تأکیدی و تفسیری تقسیم نموده و قسم سوم را نیز به سه بخش تعریفی، مصداقی و شرطی دسته بندی می نماید و در پایان به این نتیجه می رسد که هیچ یک از اقسام روایات مانع از سیّالیّت و قابلیت تشریعات قرآنی نمی باشد و برای اثبات این ادعا به بحث در برخی ابواب و موضوعات فقهی مانند: جهاد، مسافت شرعی، بلوغ شرعی، خمس، تقویت بنیه نظامی، زکات و نماز جمعه، می پردازد.